\documentclass{jsarticle} \begin{document} \large \begin{center} 数学$I_A$前期試験 理科1類18,19,20,21組 (担当 上村) \\2005年9月5日(月)10:50〜12:20 \\両面解答用紙2枚 計算用紙1枚 \vspace{1zw} \\(注)教科書、ノート類の持ち込みはしてはいけない。 \end{center} \underline{問1} 数列$\{ a_n \} _{n=1}^{\infty} $について,次の問に答えよ。 (1)次の(1)から(4)のうち,$\displaystyle \lim_{n \to \infty} a_n =0 $と同値であるものを選び,その番号を記せ。 (番号だけ明記すればよい。) (1) $\displaystyle \sup _n a_n = \inf _n a_n =0 $ (2) $\displaystyle \lim_{n \to \infty} \sup a_n = \lim_{n \to \infty } \inf a_n =0 $ (3) 任意の$\varepsilon >0$に対し,$n>N$ならば$\displaystyle |a_n|< \frac{\varepsilon}{4}$となるような自然数$N$が存在する。 (4) 任意の$\varepsilon >0$に対し,$n>m>N$ならば$|a_m+a_{m+1}+\dots +a_n|<\varepsilon$となるような自然数$N$が存在する。 \vspace{0.5zw} (2) $\displaystyle \lim_{n \to \infty} a_n =0$ならば,数列$\displaystyle b_n = \sum_{k=1}^{n} \frac{a_k}{2^{n-k}}$も$0$に収束することを証明せよ。 \vspace{0.5zw} \underline{問2} $f(x,y)$は$\mathbf{R} ^2$の領域$\bigl\{ (x,y) \bigm| x+y>0 \bigr\}$で定義された$C^4$級関数で \begin{center} $ \displaystyle \frac{\partial f}{\partial x} - \frac{\partial f}{\partial y} = \log (x+y) $ \end{center} をみたすとする。このとき、次を求めよ。 \vspace{0.5zw} (1)$ \displaystyle \frac{\partial ^2 f}{\partial x^2} - \frac{\partial ^2 f}{\partial y^2} $ (2)$ \displaystyle \frac{\partial ^4 f}{\partial x^4} - \frac{\partial ^4 f}{\partial y^4} $ \vspace{0.5zw} \underline{問3} $f(x,y)$は$\mathbf{R} ^2$上の$C^2$級関数で,任意の$(x,y)\in \mathbf{R} ^2$に対し,関係式 \begin{center} $ f(x+y,x-y) -2f(x,y) = x$ \end{center} をみたすとする。このとき,次の問に答えよ。 (1)$f_x (0,0)$および$f_y (0,0)$の値を求めよ。 (2)任意の$(x,y)\in \mathbf{R}^2$に対し,関係式 \begin{center} $ f_{xx} (x+y,x-y) + f_{yy} (x+y,x-y) = f_{xx}(x,y) +f_{yy}(x,y) $ \end{center} が成り立つことを証明せよ。 \vspace{0.5zw} \underline{問4} (1)$x=0$を含む区間で$ \displaystyle x=\sum_{n=1}^{ \infty } a_n (e^x -1)^n $が成り立つように定数$a_n (n=1,2, \dots )$を定めよ。 また、この式が成り立つ$x$の範囲を記せ。 \vspace{0.5zw} (2)$x \to 0 $のとき,$ \displaystyle \frac{x}{e^x -1} =a+bx+cx^2+dx^3+o(x^3)$となるように定数$a,b,c,d$を定めよ。 \vspace{0.5zw} \underline{問5} 関数$f(x,y)=x^3-6xy+8y^3$の極値を求めよ。 \newpage 問1 (1)(1)$\displaystyle \sup _n a_n $とは$\{a_n\}_{n=1}^{\infty} $の上限のことだそうです。同様に$\displaystyle \inf _n a_n$は$\{ a_n \}_{n=1}^{\infty}$の下限のことです。 上限、下限の定義より$\forall n(\in \mathbf{N})$に対し$a_n\leq 0$かつ$a_n\geq 0$ よって$a_n=0$ $(\forall n \in \mathbf{N})$ これは$\displaystyle \lim_{n \to \infty} a_n =0$と同値ではありません。 (2)命題1.5より$\displaystyle \lim_{n \to \infty} \sup a_n =\lim_{n \to \infty} \inf a_n =\alpha \Leftrightarrow \lim_{n \to \infty} a_n =\alpha $です。 よって$\displaystyle \lim_{n \to \infty} a_n =0$と同値です。 (3)$\displaystyle \varepsilon ' =\frac{\varepsilon }{4}$とおけば、「任意の$\varepsilon >0$に対し、$n>N \Rightarrow \displaystyle |a_n|<\frac{\varepsilon }{4}$ となるような自然数$N$が存在する。」は「任意の$\varepsilon '>0$に対し、$n>N \Rightarrow |a_n|<\varepsilon '$ となるような自然数$N$が存在する。」になります よってこれは$\displaystyle \lim_{n \to \infty} a_n =0$と同値です。 (4)$\{ a_n \}_{n=1}^{\infty}$は$\displaystyle a_n =\frac{1}{n}$と定められていれば$\displaystyle \lim_{n \to \infty} a_n =0$をみたします。 しかし$ n=2m$とすると$\displaystyle |a_m +a_{m+1} + \dots +a_{n}|=\frac{1}{m}+\frac{1}{m+1} + \dots +\frac{1}{2m} >\frac{m+1}{2m}>\frac{1}{2}$ より、$\displaystyle 0<\varepsilon <\frac{1}{2}$と$\varepsilon $を定めると、どのように自然数$N$を決めても、$N0$に対して$n>N\Rightarrow |a_n|<\varepsilon $となる自然数$N$が存在する。 $\displaystyle |b_n|=\Biggm| \sum_{k=1}^{n} \frac{a_k}{2^{n-k}} \Biggm| =\Biggm| \sum_{k=1}^{N} \frac{a_k}{2^{n-k}} + \sum_{k=N+1}^{n} \frac{a_k}{2^{n-k}} \Biggm| \leq \Biggm| \sum_{k=1}^{N} \frac{a_k}{2^{n-k}} \Biggm| +\Biggm| \sum_{k=N+1}^{n} \frac{a_k}{2^{n-k}} \Biggm|$である。 $\displaystyle \Biggm| \sum_{k=N+1}^{n} \frac{a_k}{2^{n-k}} \Biggm| =\biggm| \frac{a_{N+1}}{2^{n-(N+1)}} +\frac{a_{N+2}}{2^{n-(N+2)}} +\dots +\frac{a_{n-1}}{2^{n-(n-1)}}+\frac{a_n}{2^{n-n}} \biggm| \\ \leq \biggm| \frac{a_{N+1}}{2^{n-(N+1)}} \biggm|+ \biggm| \frac{a_{N+2}}{2^{n-(N+2)}} \biggm| +\dots + \biggm| \frac{a_{n-1}}{2^1} \biggm| + \biggm| \frac{a_{n}}{2^0} \biggm| \\ =\frac{|a_{N+1}|}{2^{n-(N+1)}} + \frac{|a_{N+2}|}{2^{n-(N+2)}}+\dots +\frac{|a_{n-1}|}{2}+|a_n| \\ <\frac{\varepsilon }{2^{n-(N+1)}} +\frac{\varepsilon }{2^{n-(N+2)}}+ \dots +\frac{\varepsilon }{2}+\varepsilon \\ =\varepsilon \left( \frac{1}{2^{n-(N+1)}} +\frac{1}{2^{n-(N+2)}} +\dots+ \frac{1}{2}+ 1 \right) \\ =\varepsilon \left( \frac{1- \left( \frac{1}{2} \right)^{n-m}}{1-\frac{1}{2}} \right) =2\varepsilon \left( 1-\frac{1}{2^{n-N}} \right) <2\varepsilon $ また$\displaystyle \Biggm| \sum_{k=1}^{N} \frac{a_k}{2^{n-k}} \Biggm| =\frac{1}{2^n} \Biggm| \sum_{k=1}^{N} 2^k a_k \Biggm|$  ここでは$N$は一定なので$\displaystyle \Biggm| \sum_{k=1}^{N} 2^k a_k \Biggm|$も一定。 $n>N_0(\geq N)$ならば$\displaystyle \Biggm| \sum_{k=1}^{N} \frac{a_k}{2^{n-k}} \Biggm| = \frac{1}{2^n} \Biggm| \sum_{k=1}^{N} 2^k a_k \Biggm| <\varepsilon $ となる$N_0$がとれる。 これより$\forall \varepsilon $に対して$n>N_0$ならば $\displaystyle |b_n| \leq \Biggm| \sum_{k-1}^{N} \frac{a_k}{2^(n-k)} \Biggm| + \Biggm| \sum_{k=N+1}^{n} \frac{a_k}{2_{n-k}}\Biggm| <\varepsilon +2\varepsilon =3\varepsilon $ $3\varepsilon =\varepsilon '$とすれば$\forall \varepsilon '>0$に対し$n>N_0\Rightarrow |b_n-0|<\varepsilon '$となる自然数$N_0$が存在する よって$\displaystyle \lim_{n \to \infty} b_n=0$ または最初から,$|a_n|<\varepsilon $を$\displaystyle |a_n|<\frac{\varepsilon }{3}$, 途中を$\displaystyle \Biggm| \sum_{k=1}^{N} \frac{a_k}{2^{n-k}} \Biggm|<\frac{\varepsilon }{3}$と変えて$|b_n|<\varepsilon $とする。 問2 (1)$\displaystyle \frac{\partial ^2 f}{\partial x^2} -\frac{\partial ^2 f}{\partial y^2} = \frac{\partial ^2 f}{\partial x^2} -\frac{\partial ^2 f}{\partial x \partial y} +\frac{\partial ^2 f}{\partial y \partial x} -\frac{\partial^2 f}{\partial y^2} \longleftarrow$($f$は$C^2$級だから) $\displaystyle =\frac{\partial }{\partial x}\left( \frac{\partial f}{\partial x} - \frac{\partial f}{\partial y}\right)+ \frac{\partial }{\partial y}\left( \frac{\partial f}{\partial x} - \frac{\partial f}{\partial y}\right) \\ =\frac{\partial }{\partial x}\left( \log (x+y) \right) +\frac{\partial }{\partial y} \left(\log (x+y) \right) \\ =\frac{2}{x+y}$ (2)$\displaystyle \frac{\partial ^4 f}{\partial x^4} -\frac{\partial ^4 f}{\partial y^4} = \frac{\partial ^4 f}{\partial x^4} -\frac{\partial ^4 f}{\partial x^2 \partial y^2} +\frac{\partial ^4 f}{\partial y^2 \partial x^2} -\frac{\partial^4 f}{\partial y^4} \longleftarrow$($f$は$C^4$級だから) $\displaystyle =\frac{\partial ^2}{\partial x^2}\left( \frac{\partial^2 f}{\partial x^2} - \frac{\partial^2 f}{\partial y^2}\right)+ \frac{\partial ^2}{\partial y^2}\left( \frac{\partial^2 f}{\partial x^2} - \frac{\partial^2 f}{\partial y^2}\right) \\ =\frac{\partial ^2}{\partial x^2}\left( \frac{2}{x+y} \right) +\frac{\partial ^2}{\partial y^2} \left(\frac{2}{x+y} \right) \\ =\frac{4}{(x+y)^3} +\frac{4}{(x+y)^3}=\frac{8}{(x+y)^3}$ \vspace{1.5zw} 問3$\displaystyle f(x,y)の直接の変数はx,yです。ですからx,yでそのまま偏微分されてf_x(x,y),f_y(x,y)となります。ですが f(x+y,x-y)の直接の変数はx+y,x-yですからx,yで偏微分する場合x+y,x-yをはさんで偏微分してやる必要があることに注意してください。 またf_x(x+y,x-y),f_y(x+y,x-y)の添え字のx,yはそれぞれ第一変数での偏微分、第二変数での偏微分という意味です。ですから \frac{\partial f(x+y,x-y)}{\partial (x+y)}=f_x(x+y,x-y),\,\frac{\partial f(x+y,x-y)}{\partial (x-y)}=f_y(x+y,x-y) となるのです。二通りのx,yの用法に注意してください。 また以下でのf,Fの違いは、f(x+y,x-y)はx+y,x-yを直接の変数としておりx,yは間接的な変数となっているのに対し、 Fは同じ関数を角度を変えて、F(x,y)とx,yを直接の変数に持ってきている。というものです。以下の問題でもこれらのことをある程度意識しておいてください。$ (1)$s=x+y,t=x-y$とおいて$F(x,y)=f(x+y,x-y)=f(s,t)$を$x,y$でそれぞれ偏微分して $\displaystyle \frac{\partial F}{\partial x} = \frac{\partial f}{\partial s} \cdot \frac{\partial s}{\partial x}+ \frac{\partial f}{\partial t} \cdot \frac{\partial t}{\partial x} = \frac{\partial f}{\partial s} + \frac{\partial f}{\partial t} =f_x(x+y,x-y) + f_y(x+y,x-y) $ $\displaystyle \frac{\partial F}{\partial y} = \frac{\partial f}{\partial s} \cdot \frac{\partial s}{\partial y}+ \frac{\partial f}{\partial t} \cdot \frac{\partial t}{\partial y} = \frac{\partial f}{\partial s} - \frac{\partial f}{\partial t} =f_x(x+y,x-y) - f_y(x+y,x-y)$ $\displaystyle ( \frac{\partial s}{\partial x}=1 , \frac{\partial t}{\partial x}=1 , \frac{\partial s}{\partial y}=1 , \frac{\partial t}{\partial y}=-1$ より。) よって$f(x+y,x-y)+2f(x,y)=x$を$x,y$で偏微分すると $f_x(x+y,x-y)+f_y(x+y,x-y)-2f_x(x,y)=1−(1)$ $f_x(x+y,x-y)-f_y(x+y,x-y)-2f_y(x,y)=0−(2)$ $(1),(2)$に$x=0,y=0$を代入して $f_x(0,0)+f_y(0,0)-2f_x(0,0)=1,f_x(0,0)-f_y(0,0)-2f_y(0,0)=0$ よって$\displaystyle f_x(0,0)=-\frac{3}{2},f_y(0,0)=-\frac{1}{2}$ (2)$(1)をxで偏微分,(2)をyで偏微分して(f_x(x+y,x-y),f_y(x+y,x-y)をs,tをはさんで偏微分するのは(1)と同じ)$ $f_{xx}(x+y,x-y)+f_{xy}(x+y,x-y)+f_{yx}(x+y,x-y)+f_{yy}(x+y,x-y)-2f_{xx}(x,y)=0$ $f_{xx}(x+y,x-y)-f_{xy}(x+y,x-y)-f_{yx}(x+y,x-y)+f_{yy}(x+y,x-y)-2f_{yy}(x,y)=0$ この二つの式を足して $2f_{xx}(x+y,x-y)+2f_{yy}(x+y,x-y)-2f_{xx}(x,y)-2f_{yy}(x,y)=0$ よって$f_{xx}(x+y,x-y)+f_{yy}(x+y,x-y)=f_{xx}(x,y)+f_{yy}(x,y)$ \vspace{1.5zw} 問4 局所テイラー、テイラー展開に加え(講義内容編 3.2,3.3)、特に次のことを覚えておきましょう $\displaystyle e^x=1+x+\frac{1}{2!}x^2+\frac{1}{3!}x^3+ \dots =\sum_{n=0}^{\infty} \frac{1}{n!}x^n \,\,(-\infty -1で成立 \\ x=-1のところは\alpha>0で成立 \\ またxを-xで置き換え、\alpha =-1とすると(-10でa>0$ $\displaystyle f\left( 1,\frac{1}{2}\right) =-1だから、fは\left( 1,\frac{1}{2}\right) で極小値-1をとる。$ \newpage \end{document}