\documentclass{jsarticle} \begin{document} \large \begin{center} 数学$I_A$前期試験 理科1類5,6,15,29組 (担当 上村) \\2004年9月1日(水)10:50〜12:20 \\両面解答用紙2枚 計算用紙1枚 \vspace{1zw} \\(注)教科書、ノート類の持ち込みはしてはいけない。 \end{center} \underline{問1} 次の命題は正しいか誤りかを判定し,正しければ証明し誤りならば反例を挙げよ。 \vspace{1zw} (1) 数列$\{ a_n \} _{n=1}^{\infty}$が$ \displaystyle \lim_{x \to \infty} n^2 \left( a_n -a_{n-1} \right) =1$をみたせば, 数列$\{ a_n \}_{n=1}^{\infty}$は収束する。 \vspace{0.5zw} (2) $f$が$\mathbf{R} ^2$上の偏微分可能な関数で,$\varphi$と$\psi$が$\mathbf{R}$上の微分可能な関数ならば, $F(t)=f\left( \varphi (t) \,,\, \psi (t) \right)$で定まる関数$F$は$\mathbf{R}$上の微分可能な関数になる。 \vspace{1zw} \underline{問2} $z=z(x,y)$が$\mathbf{R}^2$上の$C^2$級関数で$xf(z)+g(z)=y$なる関係式を満たしている(ただし,$f,g$は $\mathbf{R}$上の$C^1$級関数とする)とき \vspace{0.5zw} (1)$z$は$z_x +f(z)z_y =0$を満たすことを示せ。ただし,ここで$z_x,z_y$は$z=z(x,y)$の偏導関数を表す。 \vspace{0.5zw} (2)$z$は$z_y^2 z_{xx} - 2z_x z_y z_{xy} +z_{x}^2 z_{yy} =0$を満たすことを示せ。ただし,ここで $z_{xx},z_{xy},z_{yy}$は$z=z(x,y)$の2階の偏導関数を表す。 \vspace{1.5zw} \underline{問3} $\displaystyle \frac{\partial f}{\partial x} (3,1) =1$, $\displaystyle \frac{\partial ^2 f}{\partial x \partial y} (3,1)=-1$なる$\mathbf{R}^2$上の$C^2$級の関数$f=f(x,y)$に対し \[ F(u,v)=f(u+v,u-v) \] とおくとき \vspace{0.5zw} (1)$\displaystyle \frac{\partial F}{\partial u} + \frac{\partial F}{\partial v}$の$(u,v)=(2,1)$における値を求めよ。 \vspace{0.5zw} (2)$\displaystyle \frac{\partial ^2 F}{\partial u^2} - \frac{\partial ^2 F}{\partial v^2}$の$(u,v)=(2,1)$における値を求めよ。 \vspace{1.5zw} \underline{問4} $|x|<1$において $\displaystyle \frac{\log (1+x)}{1-x} = \sum_{n=1}^{\infty} a_n x^n$が成り立つように定数 $a_{n} \, (n=1,2, \dots)$を定めるとき \vspace{0.5zw} (1)$a_1 , a_2 , a_3$の値を求めよ。 \vspace{0.5zw} (2)$\displaystyle \lim_{n \to \infty} a_n$の値を求めよ。 \vspace{1.5zw} \underline{問5} 関数$f(x,y)=x^3+3xy^2-3x$の極値を求めよ。 \newpage 問1 (1)正しい:$\displaystyle \lim_{n \to \infty} n^2(a_n-a_{n-1})=1$より、$\forall \varepsilon >0$に対して $n>N \Rightarrow 1-\varepsilon m>N$として$ \displaystyle |a_n-a_m|=|a_n-a_{n-1}+a_{n-1}-a_{n-2}+\dots +a_{m+1}-a_m| \\ \leq |a_n-a_{n-1}|+|a_{n-1}-a_{n-2}|+\dots+|a_{m+1}-a_{m}| \\ < \frac{2}{n^2}+\frac{2}{(n+1)^2}+\dots+\frac{2}{(m+1)^2} \\ < \frac{2}{n(n-1)}+\frac{2}{(n-1)(n-2)}+\dots+\frac{2}{(m+1)m} \\ =-\frac{2}{n}+\frac{2}{n-1}-\frac{2}{n-1}+\frac{2}{n-2}-\dots-\frac{2}{m+1}+\frac{2}{m}=\frac{2}{m}-\frac{2}{n}<\frac{2}{m}$ よって$\forall \varepsilon '>0$に対して$\displaystyle N>\frac{2}{\varepsilon '}$と自然数$N$をとれば $\displaystyle n>m>N \Rightarrow |a_n-a_m|<\frac{2}{m}<\frac{2}{N}<\varepsilon '$となる。 よってコーシーの判定法より$\{a_n\}_{n=1}^{\infty}$は収束する。 \vspace{1zw} 2,上に有界な単調増加数列は収束する $\displaystyle NN$のとき$ \displaystyle a_n=(a_n-a_{n-1})+(a_{n-1}-a_{n-2})+\dots +(a_{N+1}-a_N)+a_N \\ < \frac{2}{n^2}+\frac{2}{(n-1)^2}+\dots+\frac{2}{(N+1)^2} +a_N \\ < \frac{2}{n(n-1)}+\frac{2}{(n-1)(n-2)}+\dots+\frac{2}{(m+1)m} +a_N \\ =\frac{2}{m}-\frac{2}{n}+a_N<\frac{2}{N}+a_N$よって$\{a_n\}_{n=N}^{\infty}$は上に有界かつ単調増加数列 よって$\{a_n\}_{n=N}^{\infty}$は収束するので$\{a_n\}_{n=1}^{\infty}$も収束する。 \vspace{1zw} (2)2005年度「稲垣」様のシケプリ「講義内容編」の17ページ目にあるように、授業で反例を出されております。 誤り:$ \displaystyle f(x,y)= \Biggl\{ \begin{array}{cc} \frac{\phi \psi }{\phi ^2+\psi ^2} & (\phi ,\psi )\neq (0,0) \\ 0 & (\phi ,\psi )=(0,0) \end{array} \Biggr. $ で $\phi (t)=t ,\psi (t)=t$とすると、これは条件をみたすが $\displaystyle f(\phi (t),\psi (t))=F(t)=\Biggl\{ \begin{array}{cc} \frac{1}{2} & (t \neq 0) \\ 0 & (t=0) \end{array} \Biggr.$ よって$F(t)$は$\mathbf{R}$上で連続ですらない。微分可能ならば連続なので、微分可能ではない。 \vspace{1.5zw} 問2 $z$はそのまま$x,y$で偏微分されます。一方$f,g$の$x,y$での偏微分は$\displaystyle \frac{\partial f(z)}{\partial x}=\frac{\partial f(z)}{\partial z}\frac{\partial z}{\partial x} =f'(z)z_x$ ,$\displaystyle \frac{\partial f(z)}{\partial y}=\frac{\partial f(z)}{\partial z}\frac{\partial z}{\partial y} =f'(z)z_y$ ,$\displaystyle \frac{\partial g(z)}{\partial x}=\frac{\partial g(z)}{\partial z}\frac{\partial z}{\partial x} =g'(z)z_x$ ,$\displaystyle \frac{\partial g(z)}{\partial y}=\frac{\partial g(z)}{\partial z}\frac{\partial z}{\partial y} =g'(z)z_y$ となります。また積の微分法$\displaystyle \frac{\partial fg}{\partial x} =g\frac{\partial f}{\partial x}+f\frac{\partial g}{\partial x}$を使います。 \vspace{1zw} (1)$xf(z)+g(z)=y$を$x,y$で偏微分して $f(z)+xf'(z)z_x+g'(z)z_x=0$−(1) $xf'(z)z_y+g'(z)z_y=1$−(2) (1)$\times z_y -$(2)$\times z_x$より$f(z)z_y+z_x=0$が導かれる。 \vspace{0.5zw} (2)$z_x+f(z)z_y=0$を$x,y$で偏微分して $z_{xx}+f'(z)z_xz_y+f(z)z_{yx}=0$−(3) $z_{xy}+f'(z)z_yz_y+f(z)z_{yy}=0$−(4) $f'(z)$を$(3)\times z_y - (4)\times z_x$で消去して $(z_yz_{xx}-z_{x}z_{xy})+f(z)(z_yz_{yx}-z_xz_{yy})=0$ 両辺に$z_{y}$をかけ、$f(z)z_y=-z_x$で$f(z)$を消去して $z_y^2 z_{xx}-2z_x z_y z_{xy} +z_x^2z_{yy}=0$ (この問題は教科書152ページ:演習問題56です) \vspace{1.5zw} 問3 (1)$x=u+v,y=u-v$として$F(u,v)=f(u+v,u-v)=f(x,y)$ $\displaystyle \frac{\partial F}{\partial u}+\frac{\partial F}{\partial v}=\frac{\partial f}{\partial x}\frac{\partial x}{\partial u} +\frac{\partial f}{\partial y}\frac{\partial y}{\partial u}+\frac{\partial f}{\partial x}\frac{\partial x}{\partial v}+\frac{\partial f}{\partial y}\frac{\partial y}{\partial v} =\frac{\partial f}{\partial x}+\frac{\partial f}{\partial y}+\frac{\partial f}{\partial x}-\frac{\partial f}{\partial y}=2\frac{\partial f}{\partial x}$ よって$\displaystyle \frac{\partial F}{\partial u}(2,1)+\frac{\partial F}{\partial v}(2,1)=2\frac{\partial f}{\partial x}(2+1,2-1)=2 \times 1=2$ 補足:$x,y$の代わりに、例えば$s=u+v,t=u-v$としていれば$\displaystyle \frac{\partial F}{\partial u}(2,1)+\frac{\partial F}{\partial v}(2,1)=2\frac{\partial f}{\partial s}(2+1,2-1)$ だが、第一変数の微分という意味で$\displaystyle \frac{\partial f}{\partial s}=\frac{\partial f}{\partial x}$となるので問題はない。 (2) $\displaystyle \frac{\partial F}{\partial u} +\frac{\partial F}{\partial v}=2\frac{\partial f}{\partial x}$を$u,v$で偏微分して $\displaystyle \frac{\partial ^2 F}{\partial u^2} +\frac{\partial ^2 F}{\partial u \partial v} =\frac{\partial }{\partial x} \left( 2 \frac{\partial f}{\partial x} \right) \frac{\partial x}{\partial u} +\frac{\partial }{\partial y} \left( 2 \frac{\partial f}{\partial x} \right) \frac{\partial y}{\partial u} =2 \frac{\partial ^2 f}{\partial x^2}+2 \frac{\partial ^2 f}{\partial y \partial x}$ $\displaystyle \frac{\partial ^2 F}{\partial v \partial u} +\frac{\partial ^2 F}{\partial v^2} =\frac{\partial }{\partial x} \left( 2 \frac{\partial f}{\partial x} \right) \frac{\partial x}{\partial v} +\frac{\partial }{\partial y} \left( 2 \frac{\partial f}{\partial x} \right) \frac{\partial y}{\partial v} =2 \frac{\partial ^2 f}{\partial x^2}-2 \frac{\partial ^2 f}{\partial y \partial x}$ $\displaystyle \frac{\partial ^2 F}{\partial u^2} - \frac{\partial ^2 F}{\partial v^2} = \left( \frac{\partial ^2 F}{\partial u^2} + \frac{\partial ^2 F}{\partial u \partial v} \right) - \left( \frac{\partial ^2 F}{\partial v \partial u} + \frac{\partial ^2 F}{\partial v^2} \right) $ ($f$は$x,y$を変数とする$C^2$級関数、$x,y$は$u,v$を変数とする$C^2$級関数なので、その合成関数$F$は $u,v$を変数とする$C^2$級関数だから$\displaystyle \frac{\partial ^2 F}{\partial u \partial v}=\frac{\partial ^2 F}{\partial v \partial u}$  ←講義内容編18ページ:系3参照) $\displaystyle =4\frac{\partial ^2 f}{\partial y \partial x}= 4\frac{\partial ^2 f}{\partial x \partial y}$($f$は$C^2$級関数だから) よって$\displaystyle \frac{\partial ^2 F}{\partial u^2}(2,1)-\frac{\partial ^2 F}{\partial v^2}(2,1)=4\frac{\partial ^2 f}{\partial x \partial y}(2+1,2-1)=-4$ (この問題は教科書152ページ:演習問題50です) \vspace{1.5zw} 問4  (1)$|x|<1$なので$\displaystyle \log(1+x)=x-\frac{x^2}{2}+\frac{x^3}{3}-\dots +\frac{(-1)^{n+1}}{n}+\dots =\sum_{k=1}^{\infty}\frac{(-1)^{k+1}}{k}x^k$ $\displaystyle \frac{1}{1-x}=(1-x)^{-1}=1+(-1)(-x)^+\frac{(-1)(-2)}{2!}(-x)^2+\dots +\frac{(-1)^nn!}{n!}(-x)^n+\dots =\sum_{i=0}^{\infty} x^i$ よって$\displaystyle \frac{\log (1+x)}{1-x}=\left( \sum_{k=1}^{\infty}\frac{(-1)^{k+1}}{k}x^k \right) \left( \sum_{i=0}^{\infty} x^i \right) =\sum_{k=1}^{\infty} \sum_{i=0}^{\infty} \left( \frac{(-1)^{k+1}}{k} x^{k+i} \right) =\sum_{n=1}^{\infty} \left( x^n \times \sum_{k=1}^{n} \frac{(-1)^{k+1}}{k} \right)$ $\longleftarrow (i+k=nとなる項でまとめた)$ よって$\displaystyle a_n=\sum_{k=1}^{n} \frac{(-1)^{k+1}}{k}$より$\displaystyle a_1=1,\,a_2=1-\frac{1}{2}=\frac{1}{2},\,a_3=1-\frac{1}{2}+\frac{1}{3}=\frac{5}{6}$ \vspace{0.5zw} (2)$\displaystyle \log (1+x)=x-\frac{x^2}{2}+\frac{x^3}{3}-\frac{x^4}{4}+\dots $ これは$-10$で$a>0$ $\displaystyle f( 1,0) =-2だから、fは( 1,0) で極小値-2をとる。$ $(x,y)=(-1,0)$では$H=\left( \begin{array}{cc} -6 & 0 \\ 0 & -6 \end{array} \right)$ $ab-h^2=36>0$で$a<0$ $\displaystyle f( -1,0) =2だから、fは(-1,0) で極大値2をとる。$ \newpage \end{document}