\documentclass{jsarticle} \begin{document} \large \begin{center} 数学$I_A$前期試験 理科1類5,6,14,15組 (担当 上村) \\2002年9月4日(水)10:50〜12:20 \\両面解答用紙2枚 計算用紙1枚 \vspace{1zw} \\(注)教科書、ノート類の持ち込みはしてはいけない。 \end{center} \underline{問1} $f(x,y)$は集合$ \bigl\{ (x,y) \bigm| -1\leq x,y\leq 1 \bigr\} $で定義された関数で、 各$x\in \bigl[ -1,1 \bigr] $に対し $ \displaystyle \lim_{y \to 0} f(x,y) $が存在する。 このとき、次の命題は正しいか誤りかを判定し、正しければ証明し誤りならば反例を挙げよ。 \vspace{0.5zw} (1) $ \displaystyle \lim_{x \to 0} \left( \lim_{y \to 0} f(x,y) \right) $が存在すれば $ \displaystyle \lim_{(x,y) \to (0,0)} f(x,y) $が存在し、この二つの極限値は等しい。 \vspace{0.5zw} (2) $ \displaystyle \lim_{(x,y) \to (0,0)} f(x,y) $が存在すれば $ \displaystyle \lim_{x \to 0} \left( \lim_{y \to 0} f(x,y) \right) $ が存在し、この二つの極限値は等しい。 \vspace{1.5zw} \underline{問2} $w$を$2ww''=3(w')^2$をみたす$\mathbf{R}$上の(1変数)関数とする。(ただし$w'$,$w''$は$w$の1階および2階の導関数を表す)とき $f(x,y)=x^{2}w(xy)$は$\mathbf{R} ^2$において \[ \displaystyle \frac{\partial f}{\partial x} \frac{\partial ^2 f}{\partial y^2} = \frac{\partial f}{\partial y} \frac{\partial ^2 f}{\partial x \partial y} \] をみたすことを示せ。 \vspace{1.5zw} \underline{問3} $z$を$xy$平面内の領域$\bigl\{ (x,y) \bigm| x,y>0 \bigr\} $上の関数とするとき$z$が$x^2+y^2$の$C^1$級関数である (すなわち、$C^1$級関数$F$で$ z=F(x^2+y^2) $と書ける)ためには$z$が$x,y$の$C^1$級関数で $\displaystyle y \frac{\partial z}{\partial x} - \frac{\partial z}{\partial y} =0$をみたすことが必要十分条件である。これを示せ。 \vspace{1zw} ヒント:方程式$\displaystyle y \frac{\partial z}{\partial x} - \frac{\partial z}{\partial y} =0$を $u=x^2+y^2$,$v=x^2-y^2$で変換せよ。 \vspace{1.5zw} \underline{問4} (1)$x=0$を含む区間で$ \displaystyle x=\sum_{n=1}^{ \infty } a_n (e^x -1)^n $が成り立つように定数$a_n (n=1,2, \dots )$を定めよ。 また、この式が成り立つ$x$の範囲を記せ。 \vspace{0.5zw} (2)$x \to 0 $のとき,$ \displaystyle \frac{x}{e^x -1} =a+bx+cx^2+dx^3+o(x^3)$となるように定数$a,b,c,d$を定めよ。 \vspace{1.5zw} \underline{問5} 関数$f(x,y)=x^3-6xy+8y^3$の極値を求めよ。 \newpage 問1 (1)誤り:例は$\displaystyle f(x,y)= \Biggl\{ \begin{array}{cl} \frac{xy}{x^2+y^2} & (x,y)\neq(0,0)のとき \\ 0 & (x,y)=(0,0)のとき \end{array} \biggr.$ など $x=0$のとき$\displaystyle \lim_{y \to 0} f(x,y) =0$,$x \neq 0$のとき$\displaystyle \lim_{y \to 0} f(x,y)=0$,よって $\displaystyle \lim_{x \to 0} ( \lim_{y \to 0} f(x,y))=0$と極限値が存在するが $\displaystyle \lim_{(x,y) \to (0,0)} f(x,y)$は$x=y=t$の場合に限っても $\displaystyle \lim_{(x,y) \to (0,0)} \frac{xy}{x^2+y^2} = \lim_{t \to 0} \frac{1}{2}=\frac{1}{2}$と一致しない。 \vspace{1zw} (2) 正しい:$\displaystyle \lim_{(x,y) \to (0,0)}f(x,y)=\alpha $とすると $\forall \varepsilon >0$に対して$\delta >\sqrt{x^2+y^2}\Rightarrow |f(x,y)-\alpha |<\varepsilon $となる$\delta $が存在する。 よって$\displaystyle |x-0|<\frac{\delta }{\sqrt{2}}$のもとでは$\displaystyle \delta '=\frac{\delta}{\sqrt{2}}$として $\displaystyle |y-0|<\delta ' \Rightarrow \sqrt{x^2+y^2}<\delta $ より$|f(x,y)-\alpha |<\varepsilon $ すなわち$\displaystyle \lim_{y \to 0}f(x,y)=\alpha $ よって$\displaystyle \delta ''=\frac{\delta }{\sqrt{2}}$として$\displaystyle |x-0|<\delta ''\Rightarrow |\lim_{y \to 0}f(x,y)-\alpha |=0<\varepsilon $ すなわち$\displaystyle \lim_{x \to 0} \left( \lim_{y \to 0}f(x,y) \right) =\alpha $ \vspace{1.5zw} 問2 $xy=t$とする。 $\displaystyle \frac{\partial f}{\partial x}=\frac{\partial}{\partial x}(x^2w)=w\frac{\partial x^2}{\partial x}+x^2\frac{\partial w}{\partial x} =2xw+x^2\frac{\partial w}{\partial t}\frac{\partial t}{\partial x}=2xw+x^2yw'$ $\displaystyle \frac{\partial f}{\partial y}=\frac{\partial }{\partial y}(x^2w)=x^2\frac{\partial w}{\partial y} =x^2 \frac{\partial w}{\partial t}\frac{\partial t}{\partial y}=x^3w'$ $\displaystyle \frac{\partial ^2 f}{\partial y^2}=\frac{\partial}{\partial y}(x^3w')=x^3\frac{\partial w'}{\partial y}= x^3\frac{\partial w'}{\partial t} \frac{\partial t}{\partial y}=x^4w''$ $\displaystyle \frac{\partial^2 f}{\partial x \partial y}=\frac{\partial}{\partial x}(x^3w')= x^3\frac{\partial w'}{\partial x}+w'\frac{\partial x^3}{\partial x}=x^3\frac{\partial w'}{\partial t}\frac{\partial t}{\partial x}+3x^2w' =x^3yw''+3x^2w'$ よって$\displaystyle \frac{\partial f}{\partial x}\frac{\partial^2 f}{\partial y^2}-\frac{\partial f}{\partial y}\frac{\partial ^2 f}{\partial x \partial y} =(2xw+x^2yw')(x^4w'')-(x^3w')(x^3yw''+3x^2w')=x^5(2ww''-3w'^2)=0$ \vspace{1.5zw} 問3 $u=x^2+y^2\,,\,v=x^2-y^2$とする $z(x,y)=F(x^2+y^2)=F(u)$と書けるとき $\displaystyle \frac{\partial z}{\partial x}=\frac{\partial F}{\partial u}\frac{\partial u}{\partial x}=2F'x \,,\, \frac{\partial z}{\partial y}=\frac{\partial F}{\partial u}\frac{\partial u}{\partial y}=2F'y$ よって$\displaystyle y\frac{\partial z}{\partial x}-x\frac{\partial z}{\partial y}=0$ 逆に$\displaystyle y\frac{\partial z}{\partial x}-x\frac{\partial z}{\partial y}=0$が成立するとき $u,v$が決まれば$x,y$が一意的に求まり、そこから$z$も求まる。よって$z(x,y)$は$u,v$の関数として$z(x,y)=F(u,v)$と書ける $\displaystyle \frac{\partial z}{\partial x}=\frac{\partial F}{\partial u}\frac{\partial u}{\partial x} +\frac{\partial F}{\partial v}\frac{\partial v}{\partial x}=2x\frac{\partial F}{\partial u}+2x\frac{\partial F}{\partial v}$ $\displaystyle \frac{\partial z}{\partial y}=\frac{\partial F}{\partial u}\frac{\partial u}{\partial y} +\frac{\partial F}{\partial v}\frac{\partial v}{\partial y}=2y\frac{\partial F}{\partial u}-2y\frac{\partial F}{\partial v}$ よって$\displaystyle y\frac{\partial z}{\partial x}-x\frac{\partial z}{\partial y}=0$に代入して $\displaystyle 4xy\frac{\partial F}{\partial v}=0$,さらに$x \neq 0\,,\,y \neq 0$より$\displaystyle \frac{\partial F}{\partial v} =0$ $F$は$u$を固定すると$v$が変化しても値は変化しない。よって$u$の関数である すなわち$z(x,y)=F(u)=F(x^2+y^2)$となる \vspace{1.5zw} 問4、問5は2005年度解答を参照のこと。 \newpage \end{document}